Başta “Bismillah”, sonunda “Elhamdülillah” demelidir. En güzeli birinci lokmada “Bismillah”, ikinci lokmada “Bismillahirrahmanirrahim”. Başkasına hatırlatmak için Besmele’yi yüksek sesle okumalıdır. Yemeğe tuzla başlayıp tuzla son vermelidir. Hadiste gelmiştir. Zirâ böyle yapmakla başlangıçta yemek hırsını defedip, arzusuna aykırı bir lokma almış olur.
Yemek yerken lokmayı iyi çiğnemeden yutmamalıdır. Bir lokmayı yutmadan diğerini almamalıdır. Hiçbir yemeğe kusur bulmamalıdır. Zirâ Peygamberimiz iyi olsun, olmasın hiçbir yemeği beğenmemezlik etmezdi. Hoşuna giderse yer, gitmezse bırakırdı. Ancak meyve olunca tabağın her tarafından yemek câizdir. Zirâ meyve değişik olur.
Çorba kâsesinin ortasından değil, kenarından başlayıp ortaya doğru gitmelidir. Ekmeği ve eti bıçakla kesmemelidir. Tabak ve diğer yenmeyen şeyleri ekmek üzerine koymamalıdır. Elini ekmekle silip temizlememelidir. Elinden yere bir lokma düşünce yerden alıp temizlemeli ve yemelidir. Zirâ hadiste gelmiştir ki, onu haline bırakırsa, şeytana bırakmış olur.
Sıcak yemeğe üflememeli, belki soğuyuncaya kadar beklemelidir. Hurma, zerdali gibi sayılabilen şeyleri tek tek yemeli, çift yememelidir. Meselâ ya yedi, ya on bir ya da yirmi bir tane yemelidir. Hurmayı çekirdeğiyle bir tabakta toplamalıdır. Hurma çekirdeğini elinde tutmamalıdır. Meyvenin çöp, sap, kabuk gibi yenmeyen kısımları atılmalıdır. Yemek sırasında çok soğuk su içmemelidir.
Başkalarıyla Yemek Yemenin Edebleri
1- Kendisinden yaşta, ilimde veya takvâda ileri olandan önce yemeğe başlamamalıdır. Eğer kendisi ileri ise, başkalarını bekletmemelidir.
2- Susmamalıdır. Zirâ bu acemlerin âdetidir. Ancak boş ve lüzumsuz konuşmayıp velilerin halinden söz etmelidir.
3- Aynı sofrada yemek yediği kimsenin önüne dikkat etmeli, onun önündeki lokmaları alıp yememelidir. Zirâ eğer yemek ortak ise bu haramdır. Hattâ onu kendine tercih edip kendi önündeki lokmayı onun önüne koymalıdır. Arkadaşı yavaş yiyorsa, çekinmeden ve neşeli yemesini teklif etmelidir. Teklifi üç defadan fazla yapmamalıdır. Zirâ üçten fazla ısrar olur. And vermemelidir.
4- Arkadaşını, kendisi için teklifte bulunmaya muhtaç etmemeli, onun teklifine meydan vermeyecek şekilde yemelidir. Eski âdetinden az yememelidir. Zirâ bu riyâ olur. Yalnız başına yemek yerken de, halk içinde yediği gibi edebli yemelidir. Ama arkadaşını kayırarak az yemesi güzel bir şeydir. Fakat arkadaşına iştah vermek için çok yemesi de câizdir.
5- Kendi önüne bakmalı, başkalarının lokmasına dikkat etmemelidir. Başkalarının da ona bakarak yemekten çekinmemeleri için önce yemekten el çekmemeli, eğer âdeti az yemekse, önce yavaş yiyip sonunda iştahla yemeli, böyle yapamıyorsa, yanındakilerin mahcup olmamaları için özrünü açıklamalıdır.
6- İnsanların tabiatları icabı sevmedikleri ve nefret ettikleri işleri yapmamalıdır. Meselâ elini tabak tarafına silkmemeli, ağzından düşen şey tabağa düşecek kadar üstüne eğilmemelidir. Ağzından bir şeyi çıkaracak olursa, yüzünü başka tarafa çevirmelidir. Yağlı lokmayı sirkeye batırmamalıdır. Dişiyle kestiği lokmayı tabak içine koymamalıdır. Pis şeylerle ilgili sözler konuşmamalıdır.
7- Elini leğende yıkarken ağzındaki suyu insanlara karşı leğenin içine dökmemelidir. Muhterem kimselere buyur edip sıra vermelidir. Kendisine önce yıkaması için hürmet gösterilirse kabul etmelidir. Her birinin suyunu ayrı ayrı dökmemelidir ki bu acemlerin âdetidir. Ağzını yıkarken, başkasına ve yaygıya sıçramaması için ağzının suyunu yavaş dökmelidir. El yıkarken su döken kimsenin ayakta durması, oturmasından iyidir.
İmam Gazali / Kimyâ-yı Saâdet – 1nci Cilt/İkinci Rükün/Birinci Asıl